5. Chedi, Prang, Ubosot i Wihan – Kluczowe elementy tajskiej architektury sakralnej

Zainspirowana podróżą przez epoki, postanowiłam przyjrzeć się bliżej elementom, które tworzą unikalny charakter tajskich świątyń. To właśnie detale, takie jak chedi, prangi, Ubosot i Wihan, najlepiej odzwierciedlają ewolucję tajskiej architektury sakralnej.

Tajska architektura sakralna to nie tylko harmonijne łączenie duchowości z artystycznym wyrafinowaniem, ale także staranne projektowanie każdego elementu świątyni.

Chedi: Buddyjskie relikwiarze

Jeśli mówimy o stupach w Tajlandii, mamy na myśli chedi – jedne z najbardziej charakterystycznych elementów buddyjskiej architektury. Ich pierwotną funkcją było przechowywanie świętych relikwii Buddy, takich jak fragmenty kości czy przedmioty związane z jego życiem. Korzenie tych konstrukcji sięgają czasów przed naszą erą, ale z biegiem wieków ich forma ewoluowała, przyjmując różne kształty i style w całej Azji Południowo-Wschodniej. Chedi są zawsze centralnym punktem kompleksu świątynnego, symbolizując połączenie ziemi z niebem i oświecenia z codziennym życiem. w Tajlandi Główna czedi moze zawierac relikwie króla i bywa otoczona mniejszymi, w których umieszczone są inne slynne relikwie (wat Pho)

W Tajlandii chedi sa najbogaciej zdobione; wyróżniają się czesto złotymi kopułami, często pokrytymi ceramicznymi płytkami lub malowanymi w jasnych barwach, co podkreśla ich sakralny charakter. W okresie Sukhothai, uznawanym za złoty wiek tajskiej kultury, pojawił się styl lotosowy, a czedi pielo sie w gore i wygladalo jak pak lotosu i ta którego elegancja zachwyca po dziś dzień. Natomiast era Ayutthaya przyniosła monumentalne, strzeliste chedi z masywnymi podstawami i zdobieniami inspirowanymi khmerską tradycją. Niektore czedi mialy nawet schody prowadzace do … Z kolei w okresie Rattanakosin, wykształcił się styl smukłych, strzelistych chedi zwieńczonych ozdobnymi iglicami (chat), symbolizujących duchowe połączenie ziemi z niebem. Chedi z tej epoki były szczególnie bogato zdobione złotem i mozaikami, co podkreślało ich królewski patronat.

Prang: Dziedzictwo hinduizmu w Tajlandii

Prangi, czyli wysokie wieze, są śladem hinduistycznych wpływów, które przeniknęły do tajskiej architektury za pośrednictwem imperium Khmerów. Ich monumentalne formy, inspirowane kosmologiczną górą Meru – mitycznym centrum wszechświata – symbolizują połączenie nieba z ziemią. Prangi, choć mniej powszechne niż chedi, wyróżniają się swoją formą i symboliką. W Tajlandii prangi zaczęły pojawiać się dopiero w okresie Ayutthaya jako centralne elementy kompleksów świątynnych, podkreślając monumentalność i duchową głębię. Ich popularność utrzymała się aż do epoki Rattanakosin, gdzie osiągnęły nowe wyżyny artystycznego wyrafinowania.

Przykładem takiego majestatycznego prangu jest Wat Arun w Bangkoku. Choć pierwotna konstrukcja świątyni pochodzi z wcześniejszych czasów, to podczas panowania Ramy II i III w epoce Rattanakosin prangi zostały zbudowane i ozdobione charakterystycznymi ceramicznymi mozaikami. Mimo że w tej epoce w Tajlandii dominowały czedi, królowie wybrali tę formę architektoniczną, nawiązując do tradycji z ery Ayutthaya, ale nadając jej nowy, unikalny charakter, dostosowany do estetyki i symboliki swojego czasu.

Ubosot i Wihan: Serce każdej świątyni

Każda tajska świątynia ma swoje centralne miejsca kultu: Ubosot (Bot), gdzie odbywają się najważniejsze ceremonie religijne takie jak święcenia mnichów oraz Wihan, służący do codziennych modlitw i zgromadzeń.

Ubosot jest zazwyczaj otoczony przez kamienne płyty zwane sima, które wyznaczają świętą przestrzeń, a jego wnętrze zdobią posągi Buddy i malowidła przedstawiające sceny z życia Buddy. Dostęp do ubosotu jest zazwyczaj ograniczony, zarezerwowany głównie dla mnichów.

Wihan, mniej formalny niż Ubosot, jest miejscem bardziej otwartym, gdzie wierni mogą się modlić i medytować. Jego architektura, choć zbliżona do Ubosot, często różni się szczegółami, takimi jak brak sima czy większa przestrzeń dla zgromadzeń.

Elementy buddyjskich świątyń w Azji Południowo-Wschodniej

Nie tylko w Tajlandii buddyjskie świątynie zachwycają swoim bogactwem. W całej Azji Południowo-Wschodniej te elementy odgrywają kluczową rolę w sakralnej architekturze, przybierając różnorodne formy. Choć omawiane elementy, takie jak chedi, prang, Ubosot i Wihan, są charakterystyczne dla tajskiej architektury sakralnej, można je znaleźć również w innych krajach Azji Południowo-Wschodniej, gdzie buddyzm therawady odgrywa kluczową rolę w duchowości i kulturze.

W Mjanmie, monumentalne złote stupy, takie jak Shwedagon Pagoda, przyciągają uwagę swoim masywnym kształtem i bogactwem formy. Z kolei w Laosie stupy są bardziej skromne, ale równie znaczące dla wiernych, a sim – odpowiednik tajskiego Ubosot – jest centralnym punktem świątyni. W Kambodży, gdzie wpływy khmerskie pozostawiły niezatarte piętno, prangi i stupy zyskały bardziej monumentalny i rzeźbiony charakter, czego najlepszym przykładem jest Angkor Wat.

Sri Lanka, będąca kolebką buddyzmu therawady, zachowała prostsze, ale pełne znaczenia formy stup (dagob), które do dziś są miejscami medytacji i oddawania czci.

Te różnice i podobieństwa pokazują, jak lokalne tradycje, historia i wpływy kulturowe kształtowały buddyjskie świątynie w całym regionie, nadając każdemu krajowi jego unikalny duchowy krajobraz.

Podsumowanie

Tajska architektura sakralna to niezwykła podróż przez wieki duchowości, historii i sztuki. Chedi i prangi są jej najbardziej rozpoznawalnymi elementami, a ich różnorodność i symbolika odzwierciedlają bogactwo kulturowe Tajlandii. Z kolei Ubosot i Wihan pokazują, jak codzienna praktyka religijna łączy się z głęboką duchowością.